Czy nowotwory staną się wyleczalne jak angina? One już częściowo są wyleczalne, bo jesteśmy w stanie wyleczyć trwale około 50 proc. chorych, ale problemem jest to, że nowotwory są bardzo niejednorodne i musimy personalizować terapię, co wymaga coraz więcej pracy i funduszy. – rozmowa z prof. Piotrem Rutkowskim, przewodniczącym Zespołu ds. Narodowej Strategii Onkologicznej przy ministrze zdrowia, przewodniczącym Polskiego Towarzystwa Onkologicznego
Jakie są największe osiągnięcia polskiej onkologii w ostatnim roku?
Ostatni rok przyniósł zarówno wiele istotnych zmian naukowych i terapeutycznych w polskiej onkologii, jak i znaczące zmiany organizacyjne. W zakresie zmian terapeutycznych coraz więcej uwagi poświęca się leczeniu okołooperacyjnemu, m.in. w oparciu o immunoterapię, co zwiększa odsetek wyleczonych chorych np. na czerniaka, raka płuca, raka nerkowokomórkowego czy potrójnie ujemnego raka piersi. Duża część tych terapii jest już refundowana, a polscy naukowcy uczestniczą w badaniach w tym zakresie.
Czy spada umieralność z powodu chorób nowotworowych i jak to się ma w porównaniu do krajów Europy Zachodniej?
Poprawiają się wskaźniki przeżyć niektórych nowotworów w Polsce, m.in. raka gruczołu krokowego czy czerniaka, i ta różnica w stosunku do krajów Europy Zachodniej jest coraz mniejsza (pomimo znacząco niższych nakładów). To, czym ja zajmuję się osobiście, czyli czerniak, jest przykładem sukcesu nowych terapii, które wraz z coraz lepszą wczesną diagnostyką doprowadziły do zwiększenia w ostatnim czasie przeżyć 5-letnich o około 15 proc. Niewiele nam tu też brakuje w zakresie refundacji – głównie jednego z nowych rodzajów immunoterapii (relatlimab – lek anty-LAG3) czy możliwości zastosowania leczenia uzupełniającego u chorych na grube czerniaki bez przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych (stopień IIB, IIC).
Jak wygląda sytuacja z badaniami klinicznymi?
Dynamicznie się rozwijają – jesteśmy na 11. miejscu w świecie w zakresie prowadzonych badań klinicznych, i co ważne: dzięki konkursom ABM zwiększyła się znacząco liczba badań niekomercyjnych.
Jakie działania podjęto w zakresie poprawy koordynacji opieki nad pacjentem?
Ostatni rok to również realizacja zadań Narodowej Strategii Onkologicznej, która w sposób ciągły zmienia sytuację onkologii w Polsce. Jest to najważniejszy dokument, który obecnie jest już trzeci rok wdrażany, za co odpowiedzialne jest Ministerstwo Zdrowia wspólnie z Narodowym Instytutem Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie – Państwowym Instytutem Badawczym w Warszawie. Narodowa Strategia Onkologiczna w swych założeniach jest zgodna z Europe’s BeatingCancer Plan: Let’s strive for more. W celu lepszej koordynacji opieki nad pacjentem onkologicznym Ministerstwo Zdrowia jest również obecnie na etapie tworzenia Krajowej Sieci Onkologicznej (KSO), a ustawa dotycząca KSO została podpisana przez Prezydenta RP w 2023 roku.
W ostatnim czasie zmieniono ustawę o Funduszu Medycznym, co umożliwiło finansowanie zakupu szczepionek do szczepień zalecanych i rozpoczęcie procesu szczepień przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV). Szczepienia przeciwko HPV są zalecane przez WHO, ginekologów i wszystkich, którzy zajmują się zdrowiem. W tej chwili nie ma lepszej metody prewencji zakażeń HPV i nowotworów z nimi związanych. Zaszczepiono w Polsce około 80 tys. dzieci. Według wszystkich statystyk najlepszym czasem na zaszczepienie jest moment przed rozpoczęciem współżycia płciowego, w tym w szczególności wiek 12-13 lat. W tym wieku zalecane są dwie dawki szczepionki. Masowe szczepienia mogą po pewnym czasie wyeliminować zachorowania na raka szyjki macicy. Dane angielskie wskazują na zmniejszenie ryzyka zachorowania na inwazyjnego raka szyjki macicy o 87-97 proc. u dziewcząt zaszczepionych w wieku 12-13 lat. Podobne wyniki prezentują dane szwedzkie, pokazujące redukcję zachorowalności na raka szyjki macicy wśród dziewcząt zaszczepionych w wieku od 6 do 17 lat o 90 proc. W Australii osiem lat po wprowadzeniu populacyjnych szczepień przeciwko HPV stwierdzono zmniejszenie częstości występowania przedwczesnych porodów oraz noworodków z niską masą urodzeniową, co jest związane ze zmniejszeniem częstotliwości zabiegów resekcyjnych na szyjce macicy.
Co zrobiono, aby zainteresować studentów specjalizacją onkologiczną?
W ostatnim roku przeprowadzono kampanię promocyjno-informacyjną, której przewodnie hasło brzmiało „Onkologia – włącz medyczną pasję!”. Skierowana była właśnie do studentów medycyny i miała na celu wypromowanie i zachęcenie ich do wyboru dziedzin onkologicznych jako ścieżki dalszego rozwoju zawodowego po ukończeniu studiów i odbyciu stażu podyplomowego.
Jakie działania poczyniono w celu poprawy profilaktyki nowotworów?
Docelowe grupy odbiorców będących użytkownikami aplikacji mojeIKP otrzymały powiadomienie PUSH dotyczące mammografii – kobiety w wieku 50-69 lat – oraz dotyczące profilaktyki raka prostaty – mężczyźni. To nowy sposób poprawy profilaktyki nowotworów w Polsce. Program badań w kierunku wykrywania raka płuca poprzez badania niskodawkowej tomografii komputerowej w populacji osób wysokiego ryzyka zachorowania na raka płuca wykonywano w ramach 17 umów zawartych z podmiotami – to ważny element działań profilaktycznych, który ma szansę już niedługo wejść do koszyka gwarantowanych świadczeń.
Co z onkologicznymi Centrami Wsparcia Badań Klinicznych?
W Polsce kolejnych siedem podmiotów rozpoczęło projekty utworzenia onkologicznych Centrów Wsparcia Badań Klinicznych (onkoCWBK), tym samym zwiększając liczbę CWBK do 23. Wdrożono również ustawę o badaniach klinicznych produktów leczniczych.
Co można powiedzieć o jakości aparatów mammograficznych oraz sprzęcie do radioterapii?
Zaktualizowano bazy wszystkich aparatów mammograficznych w ramach Programu profilaktyki raka piersi we współpracy z oddziałami wojewódzkimi (OW) NFZ. Przeprowadzono kontrolę jakości aparatów mammograficznych przeznaczonych do Programu profilaktyki raka piersi. Dzięki wymianie wyeksploatowanych mammografów analogowych i ucyfrowionych na nowe aparaty cyfrowe, przeznaczone do pracowni stacjonarnych i mobilnych, już prawie 100 proc. polskich mammografów do badań przesiewowych to nowoczesne mammografy cyfrowe.
Zrealizowana została również wymiana wyeksploatowanego, ponad 10-letniego sprzętu do radioterapii, m.in.: aparatów HDR do brachyterapii, celem zapewnienia lepszego dostępu do najnowszych osiągnięć technicznych i technologicznych w zakresie diagnostyki i leczenia chorób nowotworowych. Trzeba podkreślić, że Polska dysponuje obecnie wysokiej jakości sprzętem do radioterapii, co jest niedoceniane w przekazie informacyjnym. Zrealizowano zakup sprzętu, 949 cystoskopów giętkich dla 106 podmiotów, celem uzupełnienia niedoborów aparatury wykorzystywanej do diagnostyki nowotworów złośliwych w onkologii urologicznej.
A teraz pytanie do naukowca: kiedy będziemy mogli wyleczyć człowieka z nowotworu jak z anginy?
Dzięki wspomnianym działaniom następuje ciągła poprawa w zakresie opieki onkologicznej w Polsce. Dzięki nowym, w dużej mierze finansowanym w naszym kraju terapiom zwiększa się odsetek wyleczonych chorych, a w części przypadków nowotwór staje się chorobą przewlekłą. Czy nowotwory staną się w najbliższej przyszłości wyleczalne jak angina? One już częściowo są wyleczalne, bo jesteśmy w stanie wyleczyć trwale około 50 proc. chorych, ale problemem jest to, że nowotwory są bardzo niejednorodne i musimy personalizować terapię, co wymaga coraz więcej pracy i funduszy. Przełomowa immunoterapia zmieniła sytuację w części nowotworów, jak czerniak, rak płuca czy rak nerki, ale nadal najważniejsza w onkologii jest profilaktyka i wczesne rozpoznawanie chorób nowotworowych, kiedy leczenie jest stosunkowo proste i związane w dużej mierze z sukcesem terapeutycznym.
Rozmawiała Barbara Jagas
