Kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny w Zamościu odzyskuje blask jednej z najokazalszych i najoryginalniejszych budowli XVII wieku. Liczne przebudowy, które miały na celu adaptowanie bazyliki na potrzeby użyteczności wojskowej czy publicznej, sprawiły, że przywrócenie pierwotnego wyglądu świątyni, będącej jednym z cenniejszych zabytków Zamościa, wymagało szeroko zakrojonej rewitalizacji.
Na przełomie dziejów
W wyniku zawirowań historycznych, ta wspaniała trójnawowa bazylika została w XIX w. przekazana armii austriackiej. Na początku pełniła funkcję lazaretu, później stała się magazynem zbożowym, a z czasem przebudowano ją na koszary. Od 1918 roku w pozbawionej już charakteru sakralnego budowli, funkcjonował kinoteatr, a w 1946 r. ulokowano w niej również Liceum Sztuk Plastycznych. Choć pierwsze próby zdobycia środków na odbudowę kościoła zostały podjęte w 1993 roku – w momencie odzyskania budynku przez oo. Franciszkanów, to pierwsze prace budowlane rozpoczęły się dopiero w 2017.
Walka o dawny blask
Biorąc pod uwagę dawną klasę obiektu oraz ilość zmian jakie wprowadzono na przestrzeni XX wieku, po oddaniu w ręce armii austriackiej, kościół wymagał rewitalizacji na poziomie ok. 50%. Jak podkreśla Janusz Narolski z firmy BUDMAT „była to wyjątkowo trudna praca. Chociaż bardzo często pracuję przy restauracji zabytków, to dawno nie miałem tak trudnego obiektu. Gdy przystępowaliśmy do pracy nie było połowy świątyni.” Skala przedsięwzięcia sprawiła, że było to ogromne wyzwanie dla wszystkich stron zaangażowanych w proces przywracania świetności największego XVII-wiecznego barokowego kościoła oo. Franciszkanów w Polsce, zaczynając od samego zakonu, włodarzy miasta, konserwatorów i architektów, a kończąc na społeczności zaangażowanej w zbiórkę na rzecz odbudowy. Całkowita wartość projektu „Rewitalizacja największego XVII-wiecznego barokowego kościoła oo. Franciszkanów w Polsce – Zamość” wynosi 26 357 071 PLN, z czego 22 244 073, 06 PLN pokrywa unijne dofinansowanie uzyskane w ramach „Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020”, mającego na celu m.in. ochronę dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury. Głównym celem odbudowy jest przywrócenie historycznego kształtu budowli oraz zaadaptowanie jej historycznych wnętrz (w tym podziemi) na cele kultury. Zrewitalizowana przestrzeń barokowej świątyni została co prawda przywrócona do funkcji sakralnej, nie wyklucza to jednak faktu, że będzie miejscem wydarzeń o charakterze świeckim, takich jak koncerty, spotkania poetyckie czy różnego rodzaju warsztaty, wystawy i konferencje.
Stare mury, nowe szczyty
Janusz Narolski zaznacza, że „najtrudniejszym zadaniem całego przedsięwzięcia było odtworzenie sklepień beczkowo-krzyżowych. W dzisiejszych czasach nie budujemy, lecz głównie restaurujemy konstrukcje tego typu. Skutkuje to tym, że coraz trudniej o specjalistów, którzy mieliby nie tylko wiedzę, ale i doświadczenie w tym temacie, dlatego młodsza część ekipy, która wykonywała sklepienia wymagała przeszkolenia przed przystąpieniem do prac.” Zrekonstruowane fasady i szczyty kościoła zwieńczył ceramiczny dach pokryty czerwoną naturalną dachówką BORNHOLM firmy Röben, której następczynią jest dachówka ceramiczna MILANO. Jej tradycyjny kształt z charakterystycznym łukowatym wygięciem prezentuje się elegancko, tworząc przy tym wyjątkowy efekt fal światłocienia.
Rewitalizacja najokazalszej świątyni barokowej Pierwszej Rzeczpospolitej jest jednym z elementów przywrócenia historycznej panoramy Starego Miasta w Zamościu wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, co czyni go atrakcją nie tylko dla okolicznych mieszkańców, ale i turystów z całego świata.
