„`html 
Wyróżnienie to, sponsorowane przez Unię Europejską i Fundację im. Miesa van der Rohego, regularnie honoruje wybitne dokonania w obszarze architektury nowożytnej. Po raz trzeci znakomita nominacja trafiła do rąk architektów ze studia WXCA. Tym razem gremium sędziowskie międzynarodowej nagrody pochwaliło biegłości, jaką architekci zademonstrowali, odnawiając historyczną siedzibę Teatru im. Stefana Żeromskiego w Kielcach. Jeden z najstarszych polskich teatrów nie tylko odzyskał swój miniony splendor, lecz także zyskał potencjał inscenizacyjny unikatowy na kontynencie.
Dzieje teatru z legendą o uczuciu w tle
Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach to placówka, która może szczycić się mianem jednej z najdawniejszych scen teatralnych w Polsce. Inauguracyjne przedstawienie na scenie teatru wystawiono w roku 1879, natomiast budowa jego gmachu rozpoczęła się dwa lata wcześniej. Wokół jego powstania po dziś dzień krąży romansowa legenda miejska: majętny miejscowy fabrykant, Ludwik Stumpf, wzniósł go rzekomo dla pochodzącej z Warszawy aktorki, której identyczności niestety nie znamy. Dowodem porywczego afektu darczyńcy może być fakt, iż fundator zlecił projekt budynku Franciszkowi Ksaweremu Kowalskiemu, cenionemu architektowi oraz uczniowi Henryka Marconiego, mistrza architektury XIX wieku w Polsce. Na parceli ulokowanej w samym centrum Kielc, przy jednej z najważniejszych ulic miasta, architekt zaprojektował kamienicę z eklektyczną fasadą upiększoną przez cztery posągi muz teatralnych. Jak raportowała wówczas „Gazeta Kielecka”, otwarcie nowego teatru było autentycznym wydarzeniem kulturalnym i towarzyskim. Pierwszy spektakl w dniu inauguracji oglądało na widowni około 800 osób.
Nowe życie teatru
W ciągu minionych dekad stan techniczny budynku ulegał pogorszeniu, istotnie ograniczając możliwości funkcjonalne i programowe instytucji. Konkurs architektoniczny na renowację i rozbudowę siedziby teatru ogłoszono w roku 2017, a sama inwestycja miała połączyć konserwację zabytkowego obiektu z unowocześnieniem odpowiadającym na potrzeby współczesnego teatru. Kluczowym zamysłem projektu autorstwa pracowni WXCA, która zwyciężyła w konkursie, było wyeksponowanie walorów architektonicznych teatru i stworzenie nowej jakości: poszerzenie możliwości inscenizacyjnych za pomocą nowoczesnej technologii scenicznej. Technologia ta charakteryzuje dziś Teatr Żeromskiego nie tylko w kraju, ale i na arenie międzynarodowej.
Muzy, kariatydy i luminarze literatury
Program przeprowadzonych działań konserwatorskich obejmował przywrócenie historycznego wystroju wnętrz teatru poprzez renowację zabytkowych detali architektonicznych oraz rekonstrukcję elementów zdobniczych, które nie przetrwały do obecnych czasów. Pieczołowicie odnowiona została dziewiętnastowieczna fasada – na którą po ponad 60 latach powróciły wyróżniające się rzeźby czterech muz teatralnych. Dawny blask odzyskały reprezentacyjne foyer oraz klatki schodowe. Przemierzanie tego ciągu pomieszczeń formuje sekwencję wrażeń, które od momentu wejścia, stopniowo wprowadzają widza w uroczysty nastrój charakterystyczny dla „świątyni kultury”.
Apogeum tego doznania ma miejsce z chwilą przekroczenia wejścia do historycznej Dużej Sceny. W ramach prac renowacyjnych skrupulatnej odnowie poddane zostały między innymi zabytkowe kariatydy z portalu okna scenicznego, a wśród odtworzonych dekoracji znalazły się medaliony z podobiznami pisarzy, które niegdyś upiększały dolny balkon widowni. Pierwotnie było ich 15 – przedstawiały wizerunki m.in. Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego czy Zygmunta Krasińskiego. Z inicjatywy architektów teatralna galeria została poszerzona o medaliony z sylwetkami współczesnych tuzów literatury jak Czesław Miłosz czy Wisława Szymborska, które wzbogaciły wystrój górnego balkonu. Za stworzenie płaskorzeźb odpowiedzialny był rzeźbiarz Piotr Maślanka.
Współczesnym elementem jest również spektakularny, ręcznie cyzelowany, pozłacany mosiądzowy plafon, który udekorował sufit Dużej Sceny. Pełni on jednocześnie rolę zdobniczą i akustyczną. Jego kolorystyka nie jest przypadkowa – obecne we wnętrzach połączenia złota, pastelowego różu oraz jasnych i ciemnych zieleni są nawiązaniem do oryginalnego wystroju wnętrz Teatru Żeromskiego w stylu fin de siècle.
Najnowocześniejsza scena teatralna w Polsce
Zakres zrealizowanych prac nie ograniczył się do zabiegów konserwatorskich. Przeprowadzona w ramach inwestycji modernizacja miała przystosować budynek do wymogów nowoczesnej sceny teatralnej na miarę XXI wieku – takiej, która umożliwi reżyserom realizację najbardziej wymagających widowisk. W wyniku renowacji teatr pozyskał innowacyjne technologie sceniczne: sześciometrową scenę obrotową, ruchome audytoria i zespół sześciu dwupoziomowych zapadni. Technologia pozwala na natychmiastową zmianę scenografii (obrót o 360 stopni) oraz grę aktora z trzech stron. Te atuty wyodrębniają teatr nie tylko w kraju, ale również na kontynencie. W wyniku rozbudowy obiektu – nadbudowy i adaptacji sąsiedniej kamienicy – przestrzeń Dużej Sceny została powiększona ponad dwukrotnie, przy zachowaniu widowni w oryginalnym miejscu.
Dzięki rozbudowie dotychczasowej siedziby, placówka zyskała również drugą, współczesną scenę, a także dwie sale prób, studio nagrań, warsztaty scenograficzne, podziemne, dwukondygnacyjne magazyny i pomieszczenia techniczne, pokoje gościnne dla artystów. Odnowione zostały również garderoby. Dla architektów ważne było optymalne rozplanowanie układu przestrzennego i komunikacyjnego, który zapewni funkcjonalność i komfortowe warunki pracy wszystkim osobom zaangażowanym w realizację przedstawień: aktorom, scenografom, kostiumografom, charakteryzatorom, fryzjerom, oświetleniowcom, akustykom…
Architektura nowej kubatury posługuje się nowoczesnym, prostym językiem uwzględniającym historyczny kontekst. Zgodnie z koncepcją architektów do fuzji „starego z nowym” doszło nie na zasadzie naśladownictwa bądż kontrastu, lecz dialogu, w którym język architektoniczny współczesnej części teatru – tworząc ciągłość – nie traci własnej niezależności ekspresji. Pokryta betonowymi, kanelowanymi płytami elewacja frontowa nowej kubatury kontynuuje porządki historycznej fasady teatru, odwołując się do niej skalą i rytmem. Podobnie jest w przypadku nowych oficyn wokół dziedzińca, których kompozycja harmonizuje z klasyczną architekturą formami oraz proporcjami okien.
Kielce z nowym „miejskim podwórkiem”
Przez blisko 150 lat działalności Teatr Żeromskiego na stałe wpisał się w tożsamość Kielc i pamięci kolejnych pokoleń mieszkańców. Projekt jego rewitalizacji miał natchnąć w zabytkowy budynek nowe życie: stworzyć warunki do rozszerzenia jego możliwości programowych, a zarazem poszerzania granic tradycyjnie rozumianej instytucji teatralnej, jeszcze bardziej otwierając ją na widownię i mieszkańców. Takim zapraszającym, aktywizującym gestem w kierunku miasta i lokalnej społeczności jest między innymi otwarcie dziedzińca, wcześniej pełniącego rolę zaplecza. Powstanie nowego, ogólnodostępnego „miejskiego wnętrza” w gęstej, śródmiejskiej tkance pozwala na wyjście z ofertą plenerowych przedstawień, warsztatów bądż wystaw, tworzy miejsce dla wydarzeń kulturalnych i spotkań towarzyskich odbywających się także poza godzinami spektakli. Dodatkowe okno sceniczne w sali nowej sceny otwiera się na dziedziniec, umożliwiając oglądanie sztuk teatralnych także w przestrzeni podwórka. Już teraz ogromną popularnością cieszą się inicjatywy teatru – koncerty, dyskusje czy zajęcia jogi.
Intencją architektów było uczynienie teatru przestrzenią przyjazną i integracyjną na wielu poziomach – obiekt został dostosowany do potrzeb osób z ograniczeniami ruchowymi, osób niesłyszących oraz niewidomych.
Prestiżowa nominacja
Obecnie kunszt architektów z biura WXCA zyskuje pierwsze wyrazy międzynarodowego uznania. Kielecki teatr właśnie znalazł się na wykazie nominowanych do Nagrody Architektonicznej UE Mies van der Rohe Award 2026. Ustanowiona w 1988 roku i przyznawana co dwa lata przez Unię Europejską oraz Fundację Miesa van der Rohego nagroda stanowi jedno z najbardziej prestiżowych globalnych wyróżnień w dziedzinie architektury. Od lat tym tytułem honoruje się zlokalizowane w Europie wybitne dzieła architektury współczesnej, które wnoszą nową jakość artystyczną, wartość społeczną i kulturową. Teatr im. Stefana Żeromskiego w Kielcach to trzeci w dorobku WXCA projekt nominowany do nagrody, a zarazem drugi zrealizowany na Kielecczyźnie. W 2013 roku pracownia otrzymała nominację za Muzeum – Miejsce Pamięci Palmiry, a w 2017 roku za Europejskie Centrum Edukacji Geologicznej w Chęcinach.
Najznakomitszą realizację architektoniczną w Europie poznamy w przyszłym roku – zwycięzca nagrody zostanie ogłoszony w kwietniu 2026 roku.
REKLAMA: REKLAMA: REKLAMA: „`
