Wskaźnik HOMA (indeks HOMA, wskaźnik HOMA-IR, wskaźnik insulinooporności) to narzędzie służące do oceny stopnia wrażliwości tkanek na działanie insuliny. Stosowany jest w diagnostyce insulinooporności. Insulinooporność to powszechne zaburzenie metaboliczne, które może dotyczyć nawet połowy populacji Polski, stanowiąc istotny czynnik ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 i innych schorzeń. Sprawdź, jak obliczyć wskaźnik HOMA-IR i dowiedz się więcej na temat insulinooporności.
Wskaźnik HOMA-IR (Homeostatic Model Assesment – Insulin Resistance), inaczej wskaźnik insulinooporności, to narzędzie, dzięki któremu możemy określić stopień insulinooporności, który wskazuje na zaburzenia gospodarki węglowodanowej organizmu.
Wskaźnik HOMA-IR – informacje podstawowe
Wskaźnik HOMA oblicza się na podstawie stężenia glukozy i insuliny w surowicy krwi na czczo. Wskaźnik HOMA-IR jest wskaźnikiem stosowanym w diagnostyce insulinooporności. Co ważne – wynik wskaźnika HOMA-IR nie jest ostateczny, ponieważ wynik otrzymany dzięki zastosowaniu wskaźnika HOMA jest orientacyjny. Powinien zostać potwierdzony wynikami innych badań. Nie należy diagnozować insulinooporności jedynie na podstawie wskaźnika HOMA-IR, którego obliczenie ułatwia kalkulator HOMA-IR.
Diagnostyka insulinooporności uwzględnia wykonanie dodatkowych badań, do których zaliczamy badanie stężenia glukozy w surowicy krwi na czczo, doustny test obciążenia glukozą (OGTT), oznaczenie poziomu proinsuliny, pomiar stężenia adiponektyny (ADPN), a także pomiar białka C-reaktywnego. Na etapie diagnostyki zaburzeń metabolizmu glukozy powinien zostać również obliczony wskaźnik Quicki (Quantitative Insulin Sensitivity Check Index).
Ile powinno wynosić prawidłowe stężenie glukozy i stężenie insuliny w surowicy krwi?
Prawidłowe stężenie glukozy mieści się w granicach 70–99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l). U osób zdrowych stężenie glukozy w surowicy krwi na dwie godziny po posiłku nie powinno być wyższe niż 140 mg/dl (7,8 mmol/l).
Prawidłowy poziom insuliny przed spożyciem posiłku nie powinien przekraczać 10 mU/ml. Wiele o stanie zdrowia mówi także wzrost poziomu insuliny po spożyciu posiłku. U osób zdrowych po godzinie od spożycia glukozy poziom insuliny we krwi nie powinien przekraczać 50 mU/ml. Po dwóch godzinach od spożycia glukozy poziom insuliny powinien obniżyć się do 30 mU/ml.
Jak obliczyć wskaźnik HOMA-IR?
Aby obliczyć wskaźnik HOMA, trzeba wykonać badanie insuliny we krwi i określić stężenie glukozy we krwi. Wskaźnik HOMA-IR oblicza się, mnożąc poziom insuliny na czczo (mU/ml) przez poziom cukru na czczo (mmol/l) i dzieląc otrzymany wynik przez 22,5. Otrzymany wynik to wskaźnik HOMA-IR.
Niski wskaźnik HOMA-IR (< 2,5) nie wskazuje na insulinooporność. Wysoki wskaźnik HOMA-IR (>2,5) może wskazywać na insulinooporność.
Obliczenie wskaźnika HOMA-IR ułatwia kalkulator HOMA-IR. Trzeba jednak wiedzieć, że wskaźnik HOMA stosowany jest obecnie jedynie w badaniach naukowych.
Na czym polega insulinooporność?
Insulinooporność (ang. insulin resistance, IR) to zaburzenie metabolizmu glukozy, które charakteryzuje się opornością komórek organizmu na działanie insuliny. Insulina to hormon polipeptydowy produkowany w trzustce przez komórki β (beta) wysp Langerhansa, który reguluje stężenie glukozy we krwi. W przebiegu insulinooporności komórki organizmu słabiej reagują na działanie insuliny, co prowadzi do kompensacyjnego wzrostu wydzielania tego hormonu (hiperinsulinemia).
Insulinooporność jest często związana z innymi zaburzeniami. Zaliczamy do nich m.in.:
- nadciśnienie tętnicze,
- wysokie stężenie cholesterolu we krwi,
- obturacyjny bezdech senny,
- zespół policystycznych jajników (PCOS),
- wysokie stężenie trójglicerydów we krwi,
- niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby,
- upośledzona tolerancja glukozy,
- otyłość brzuszna.
Zdarza się, że obniżona wrażliwość komórek na działanie insuliny ma podłoże genetyczne, ale znacznie częściej do rozwoju insulinooporności przyczyniają się nieprawidłowe nawyki żywieniowe i styl życia. Zwykle insulinooporność to zaburzenie wynikające z nadwagi lub otyłości oraz braku aktywności fizycznej.
Ryzyko rozwoju insulinooporności wzrasta wraz z wiekiem. Obniżona wrażliwość na insulinę często występuje u kobiet ciężarnych, zwiększając ryzyko rozwoju cukrzycy ciążowej. U młodzieży w okresie dojrzewania występuje fizjologiczna insulinooporność, która ma związek ze zmianami hormonalnymi.
Ryzyko insulinooporności zwiększają takie czynniki jak:
- siedzący tryb życia,
- nadwaga i otyłość – w szczególności otyłość brzuszna (tzw. otyłość trzewna),
- popełniane błędy dietetyczne, które powodują nagły wyrzut insuliny m.in. stosowanie bogatej w cukry proste diety oraz nieregularne spożywanie posiłków,
- niektóre choroby i przyjmowane leki,
- czynniki genetyczne.
Ważne – wysoki wskaźnik HOMA powinien skłonić do zmiany diety i trybu życia.
Czy możliwe jest zmniejszenie insulinooporności?
Zmniejszenie insulinooporności oraz związanych z nią zagrożeń jest możliwe. Aby zmniejszyć insulinooporność, niezbędna jest zmiana stylu życia, która uwzględnia stosowanie odpowiednio skomponowanej diety. Podstawę diety w insulinooporności powinny stanowić produkty o niskim indeksie glikemicznym. Dla osób z insulinoopornością zalecana jest np. dieta śródziemnomorska, która pomaga kontrolować poziom glukozy we krwi.
Istotny wpływ na poziom glukozy i insuliny we krwi ma także regularna aktywność fizyczna, która pomaga zwiększyć wrażliwość komórek na insulinę.
Podsumowując, wskaźnik HOMA-IR, czyli iloraz stężenia insuliny i glukozy we krwi, podzielony przez 22,5, pozwala wstępnie wykryć zaburzenia metabolizmu glukozy, które wskazują na insulinooporność. Choć wskaźnik HOMA-IR może sugerować, że mamy do czynienia z insulinoopornością, to nie jest wiarygodnym narzędziem diagnostycznym. W celu zdiagnozowania insulinooporności trzeba wykonać specjalistyczne badania, do których zaliczamy m.in. doustny test obciążenia glukozą.
Źródła:
- M. Szurkowska, K. Szafraniec, A. GIlis-Januszewska i in., Wskaźniki insulinooporności w badaniu populacyjnym i ich wartość predykcyjna w określeniu zespołu metabolicznego, Przegląd Epidemiologiczny, 59, s. 743–751, 2005
- Witek J, Witek P, Pańkowska E., Insulinooporność u dzieci. Pediatric Endocrinol Diab Metabol, 17(4), s. 206–213, 2011
- Monika Skoczeń, Kacper Radwański, Joanna Chrzanowska, Agnieszka Zubkiewicz-Kucharska, Występowanie zaburzeń gospodarki węglowodanowej i lipidowej u dzieci z otyłością prostą w zależności od wieku oraz stopnia otyłości, Endokrynologia Pediatryczna, 4(49), s. 27-36, 13/2014
- Gajewski P., Szczeklik A., Interna Szczeklika 2016, Podręcznik chorób wewnętrznych, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2016
