Niemal połowa Polaków pracowała przed ukończeniem 18. roku życia – większość między 15. a 16. rokiem życia. Niemal 1⁄4 osób, pracujących w okresie nastoletnim, przyznaje, że zmusiła ich do tego trudna sytuacja materialna rodziny, ale ten motyw jest częstszy w pokoleniu obecnych czterdziestolatków, czyli osób, które podejmowały pierwsze płatne zajęcia na przełomie lat 90. i 00.
Z badań przeprowadzonego przez Warsaw Enterprise Institute wynika, że aż 45 proc. dorosłych Polaków przyznaje, że przed ukończeniem pełnoletności podejmowała się pracy zarobkowej. Po raz pierwszy do pracy – zwykle dorywczej (75 proc. badanych) – szli między 15. a 16. r.ż., przy czym częściej robili to mieszkańcy małych ośrodków niż dużych miast (54 proc. względem 41 proc.). Może to wynikać z faktu, że to tam dostępna jest najszerzej najpopularniejsza praca sezonowa, tj. zbieranie owoców (taką formę zarobkowania deklarowało 47 proc. badanych z doświadczeniem pracy w wieku nastoletnim).
Wygląda na to, że nabywanie doświadczeń zarobkowych przed „18-stką” jest w Polsce niezwykle popularne, co – pozornie – kłóci się z danymi Eurostatu, z których wynika, że pomiędzy 15. a 19. rokiem życia w Polsce zatrudnienie znajduje tylko ok. 4–5 proc. osób. Pozornie, bo mowa o zatrudnieniu pełnowymiarowym i legalnym (etat), tymczasem z badania, które zleciło WEI, wynika, że młodociany Polak pracuje przede wszystkim w szarej strefie, tj. bez żadnej formalnej umowy. Deklaruje to aż 70 proc. badanych mających doświadczenia z pracą przed 18. rokiem życia. Jeśli młodociany dostaje jakąś umowę, to jest zwykle zlecenie lub dzieło.
Niemal 1⁄4 osób, pracujących w okresie nastoletnim, przyznaje, że zmusiła ich do tego trudna sytuacja materialna rodziny, ale ten motyw jest częstszy w pokoleniu obecnych czterdziestolatków, czyli osób, które podejmowały pierwsze płatne zajęcia na przełomie lat 90. i 00.
Jak legalnie zatrudnić młodzież?
Zatrudnianie osób poniżej 18. roku życia wiąże się z dodatkowymi obostrzeniami. Opisujemy najważniejsze z nich. Przepisy posługują się kategorią pracowników młodocianych: to osoby, która ukończyły 15 lat, a nie przekroczyła 18.
- Osoba, która nie ukończyła ośmioletniej szkoły podstawowej i która nie ma 15 lat, może być zatrudniona na zasadach określonych dla młodocianych wyłącznie w celu przygotowania zawodowego, w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.
- Osoba, która ukończyła ośmioletnią szkołę podstawową, ale nie ma jeszcze 15 lat, może być zatrudniona na zasadach określonych dla młodocianych w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu. Na zatrudnienie takiej osoby musi zgodzić się jej przedstawiciel ustawowy lub opiekun prawny. Ponadto potrzebna jest pozytywna opinia poradni psychologiczno-pedagogicznej.
- Osoby, które ukończyły ośmioletnią szkołą podstawową, ale nie mają 15 lat, mogą być zatrudnione na zasadach określonych dla młodocianych w roku kalendarzowym, w którym kończą 15 lat, na podstawie umów o naukę zawodu, przyuczenie do wykonywania określonej pracy i o wykonywanie prac lekkich. W takim przypadku nie jest wymagana żadna zgoda, ani opinia.
Czas pracy pracowników młodocianych
- Młodociany nie może pracować więcej niż 8 godzin na dobę (młodociany do 16. roku życia – 6 godzin).
- Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy.
- Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny na dobę, pracodawca musi wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy.
- Nie można zatrudniać młodocianego w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej (pora nocna dla młodocianego przypada pomiędzy godzinami 22:00 a 6:00, a w szczególnych przypadkach – zwłaszcza młodocianego, który nie ukończył 15 lat – pora nocna przypada pomiędzy godzinami 20:00 a 6:00).
- Przerwa w pracy młodocianego obejmująca porę nocną powinna trwać nieprzerwanie nie mniej niż 14 godzin.
- Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę.
- Nie można zatrudniać młodocianego przy pracach wzbronionych, chyba że młodociany ma powyżej 16 lat i wykonywanie takiej pracy jest potrzebne do jego przygotowania zawodowego (lista prac wzbronionych znajduje się w rozporządzeniu z 24 czerwca 2004 roku w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym).
