Wstrzymania w wypłatach wynagrodzeń, wyzwania w uznawaniu osób uprawnionych do ich otrzymywania oraz brak zdefiniowanych wytycznych dotyczących stawek i maksymalnych opłat za określone pola eksploatacji to tylko niektóre z problemów, z którymi borykają się organizacje zarządzające prawami autorskimi i prawami pokrewnymi zbiorowo, jak podkreślono w inauguracyjnym raporcie w tej sprawie. Publikacja ta została wydana tuż przed kluczowym spotkaniem interesariuszy branży.
/ 123RF/PICSEL
Tuż przed 9. Forum Praw Autorskich, zgromadzeniem twórców, artystów wykonawców, wydawców, producentów i ich stowarzyszeń w celu omówienia przepisów dotyczących wynagrodzeń twórców, opublikowano raport dotyczący działalności organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (OZZ) . Publikacja ta została przygotowana na prośbę kilku izb gospodarczych, w tym Polskiej Izby Komunikacji Elektronicznej i Cyfrowej Polski.
Prezentacja kluczowych ustaleń miała miejsce w październiku poprzedniego roku. Termin tego spotkania, zainicjowanego przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, pokrywa się z publikacją kompleksowego raportu, ponieważ działania OZZ mają być głównym tematem rozmów. Dokument wskazuje, że będą istotne punkty do dyskusji.
Reklama
Czarna dziura w systemie płatności dla twórców: ciągłe problemy z wypłatami
Tytuł strony internetowej, na której opublikowano raport – „Czarna dziura OZZ-ów” – przywołuje pewne skojarzenia. Wyniki analizy działalności dziewięciu organizacji w latach 2019–2023 – w tym ZAiKS, SFP-ZAPS i STOART – są dość alarmujące. W tym okresie przychody OZZ-ów wzrosły o ok. 35%, podczas gdy przychody ich płatników, przede wszystkim z sektora mediów i rozrywki, zmniejszyły się o ok. 4%. Mówimy o sporej skali – OZZ-y zgromadziły w tym czasie ponad 4 mld zł.
„ Pomimo wzrostu przychodów OZZ, efektywność operacyjna nie uległa poprawie. Innym krytycznym problemem jest zatrzymanie znacznych kwot niezapłaconych środków. Do końca 2023 r. OZZ-y posiadały środki o łącznej wartości 1,683 mld zł, a w latach 2019-2023 średnie dostępne środki na koniec roku wyniosły około 1,5 mld zł. Oznacza to, że OZZ-y mogłyby potencjalnie dystrybuować środki przez prawie dwa lata bez nowych przychodów (…). Pomimo ustawowych terminów płatności, około ćwierć miliarda złotych rocznie nie trafiało do prawowitych odbiorców w ustawowym terminie 9 miesięcy od końca roku , a brak skutecznych mechanizmów zachęcających OZZ-y do przyspieszenia dystrybucji środków utrwala ten problem.” – stwierdza raport.
Autor badania, Stanisław Dąbek, radca prawny i partner w kancelarii prawnej BLSK Legal, a także członek Komisji ds. Praw Autorskich przy Ministerstwie Kultury, podkreśla w wywiadzie dla Interii, że sprawa ta przyciągnęła uwagę ze względu na jej implikacje dla rynku. Ponadto pojawiły się oznaki potencjalnych nieprawidłowości.
– Po rozmowach z izbami handlowymi doszliśmy do wniosku, że możemy skutecznie pomóc branży, opracowując rozwiązania korzystne zarówno dla twórców, jak i rynku audiowizualnego. Pięcioletni okres analizy (2019-2023) pozwala nam dokładnie uchwycić trendy w działalności organizacji zbiorowego zarządzania i rozważyć wpływ pandemii COVID-19 na ten rynek. Dane za 2024 rok nie są jeszcze dostępne. Mogę z pełnym przekonaniem stwierdzić, że tak kompleksowego i szczegółowego raportu na temat funkcjonowania systemu zbiorowego zarządzania w Polsce nie sporządzono wcześniej – zauważa.
„System nie przewiduje żadnych negatywnych konsekwencji dla OZZ w przypadku nieodnalezienia osób uprawnionych”
Wyzwania, z którymi mierzą się OZZ-y, jak podkreślono w raporcie, są liczne: począwszy od zarządzania kosztami, poprzez brak odpowiednich tabel wynagrodzeń, aż po niejasne regulacje dotyczące ograniczeń poszczególnych organizacji w stosunku do pewnych grup podmiotów, co często prowadzi do sporów między OZZ-ami. Istotnym problemem są również trudności, z jakimi OZZ-y borykają się w identyfikowaniu osób uprawnionych do wynagrodzenia , a także w dystrybucji należnych im środków. Dąbek wyjaśnia, że na tę sytuację wpływają różne czynniki.
– Twórcy często pracują pod pseudonimami, nie są świadomi wynagrodzenia, do którego mają prawo, lub nie ma centralnej, cyfrowej bazy danych. Ponadto obecny system nie nakłada negatywnych konsekwencji na OZZ za niezlokalizowanie uprawnionych osób , co może zmniejszyć ich motywację do pilnego poszukiwania beneficjentów. Nieprzydzielone środki mogą zostać przekierowane na pośrednią redystrybucję, finansując inicjatywy, które nie zawsze są bezpośrednio związane z przedsięwzięciami twórczymi. Chociaż zasadniczo nie sprzeciwiam się pośredniej redystrybucji, biorąc pod uwagę, że OZZ-y realizują ważne projekty, w tym pomagają uprawnionym w trudnych okolicznościach, widzę potencjał do poprawy – szczególnie poprzez digitalizację i utworzenie ujednoliconego, scentralizowanego systemu (tzw. one-stop-shop), co znacznie zwiększyłoby efektywność identyfikacji uprawnionych i obniżyło koszty, a także zmniejszyło obciążenie płatników – zauważa.
Jednym z wniosków z badania jest obserwacja, że środki przeznaczone dla twórców mogą być przeznaczane na zadania niezwiązane bezpośrednio z ich wynagrodzeniem . W rzeczywistości nie jest to całkowicie zabronione, ponieważ przepisy zezwalają na część przychodów OZZ
