Katastrofa samolotu Azerbaijan Airlines, który w środę został trafiony przez rosyjską rakietę obrony powietrznej i rozbił się w Kazachstanie, wywołała dyskusję na temat bezpieczeństwa lotów cywilnych nad Rosją. Część linii lotniczych nadal je wykonuje, co daje im przewagę nad europejskimi przewoźnikami.
Embraer 190 rozbił się w Kazachstanie. Władze ustaliły, że został ostrzelany z ziemi rosyjską rakietą (Getty Images, 2024 Anadolu)
„Przestrzeń powietrzna nad Rosją musi zostać zamknięta” – napisał w sobotę na portalu Ukraińska Prawda Gunduz Mamedow, ukraiński prawnik pochodzący z Azerbejdżanu, który w latach 2019-2022 r. był zastępcą prokuratora generalnego Ukrainy. Kierował też ukraińskimi zespołami dochodzeniowymi w sprawie ataków na samoloty pasażerskie w 2014 i 2020 r.
Według ukraińskiego wywiadu drony dalekiego zasięgu mogą obecnie razić cele w głębi Rosji oddalone nawet o 2 tys. km. Jak stwierdził Mamedow, niezamknięcie rosyjskiej przestrzeni powietrznej dla lotnictwa cywilnego „stanowi poważne zagrożenie dla pasażerów, biorąc pod uwagę możliwość wystąpienia błędów lub incydentów z udziałem systemów obrony powietrznej”.
Dalsza część artykułu pod materiałem wideo
Zobacz także: Moment katastrofy lotniczej w Kazachstanie. Nagrania świadków
Tymczasowe ograniczenia lotów w Rosji
Rosja wprowadziła tymczasowe ograniczenia lotów w miastach Soczi, Kazań, Samara, Grozny i Machaczkała. W czwartek tymczasowo zamknięto wszystkie cztery moskiewskie lotniska z „powodów bezpieczeństwa”, nie podając szczegółowych informacji.
Nie zważając na sytuację wojenną, Kreml nie zamknął jednak swojej przestrzeni powietrznej, a wiele linii lotniczych z różnych części świata wciąż lata nad lub do Rosji. Od 24 lutego 2022 r., kiedy zaczęła się inwazja na Ukrainę na pełną skalę, połączenia z Rosją zawiesiła zdecydowana większość przewoźników.
Loty do i w przestrzeni rosyjskiej wciąż wykonują m.in. Turkish Airlines, Air SERBIA, Belavia, Egyptair, Air Algerie, Qatar Airways, Air Arabia, Emirates i Flydubai. Choć ta ostatnia w piątek odwołała dwa loty do południoworosyjskich miast. Wśród operatorów takich połączeń są też ci z Azji, czyli np. Air China, China Eastern, Ubekistan Airways i Air India. Natomiast żadna linia lotnicza z obu Ameryk i Oceanii takich lotów nie wykonuje.
Zobacz także:
"Rosja musi wypłacić odszkodowania". Prezydent Azerbejdżanu oficjalnie wskazał winnych katastrofy
Katastrofa samolotu w Kazachstanie. Żądania wobec Rosji
Po środowym zestrzeleniu azerskiego samolotu przez rosyjską rakietę obrony powietrznej kilka linii lotniczych zawiesiło połączenia z Rosją. Loty do tego kraju odwołali narodowi przewoźnicy Azerbejdżanu (AZAL) oraz Kazachstanu (Qazaq Air), a także izraelskie linie El Al. Ponadto połączenia z Rosją zawiesiły linie Fly Dubai – tani przewoźnik ze Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Od poniedziałku na miesiąc zostaną również zawieszone regularne loty pomiędzy Moskwą a Aszchabadem, stolicą Turkmenistanu.
Przywódca Rosji Władimir Putin przeprosił w sobotę prezydenta Azerbejdżanu Ilhama Alijewa za „tragiczny incydent”, który miał miejsce w rosyjskiej strefie powietrznej. Nie powiedział jednak wprost, że przyczyną strącenia była rosyjska rakieta.
– Strona rosyjska musi przeprosić Azerbejdżan. Musi też przyznać się do winy, pociągnąć do odpowiedzialności karnej winnych oraz wypłacić odszkodowania państwu azerbejdżańskiemu i ofiarom tragicznego lotu – poinformował w niedzielę Alijew.
Potwierdzenie, że samolot został zestrzelony przez rosyjską obronę powietrzną, dałoby kolejny argument do konieczności zamknięcia rosyjskiej przestrzeni powietrznej dla lotów cywilnych – stwierdził Mamedow. Kreml tego nie chce, bo miałoby to dla niego negatywne konsekwencje gospodarcze i polityczne – dodał prawnik.
Otworzyć przestrzeń powietrzną nad Rosją dla wszystkich?
Z przestrzeni powietrznej nad Rosją nadal korzystają m.in. przewoźnicy lotniczy z Chin. Dzięki temu ich czasy przelotu na trasach między Europą i Azją są krótsze o kilka godzin w porównaniu z unijnymi liniami, które muszą Rosję omijać.
– Rosyjska przestrzeń powietrzna powinna być otwarta dla każdego, kto chce z niej korzystać – mówił w czerwcu Willie Walsh, dyrektor generalny Międzynarodowego Zrzeszenia Przewoźników Powietrznych IATA.
To dlatego, że tzw. Polar Routes, prowadzące nad Syberią, to najkrótsze trasy łączące Europę Zachodnią i Daleki Wschód. Według danych ICAO z tytułu opłat za przeloty nad jej terytorium Rosja w 2019 r. zarobiła 1,7 mld dol. Więcej niż jakiekolwiek inne państwo na świecie.
Zobacz także:
"Rosyjska przestrzeń powietrzna powinna być otwarta dla wszystkich". Linie lotnicze z UE tracą w starciu z Chińczykami
Polskie Linie Lotnicze LOT, co najmniej na sezon zimowy, zawiesiły połączenia między Warszawą i Pekinem z powodu ich nieopłacalności. Na tej samej trasie konkurowały z China Airlines, których rejs między Warszawą i Pekinem jest o kilka godzin krótszy.
Nie można jednak wykluczyć, że katastrofa samolotu Azerbaijan Airlines skłoni przewoźników do zmiany podejścia – z otwarcia rosyjskiej przestrzeni dla wszystkich do zamknięcia jej dla wszystkich, którzy chcą latać do Europy.
Nam nie wolno przekraczać granic Rosji, ale chińskim przewoźnikom już tak. Jeśli chcemy mieć równe szanse, musimy zapewnić, by każda linia lotnicza lądująca w Europie omijała rosyjską przestrzeń powietrzną. Dopóki tak się nie stanie, chińscy przewoźnicy będą mieli ogromną przewagę – grzmiał październiku Carsten Spohr, prezes Grupy Lufthansy, największego przewoźnika w Europie.
Zobacz także:
Kolejna wojna handlowa z Chinami trwa po cichu. LOT też to odczuwa. "KE musi zacząć działać"
Ataki na samoloty pasażerskie. Dane EASA
W swoim najnowszym rocznym raporcie Agencja UE ds. Bezpieczeństwa Lotniczego (EASA) podkreśliła, że choć po 1970 r. liczba wypadków lotniczych znacznie spadła, to od 2014 r. znów widać wzrost liczby ofiar związanych z „czynami bezprawnymi” (ang. unlawful acts). W ostatniej dekadzie stanowiły one jedną czwartą całkowitej liczby ofiar śmiertelnych w lotnictwie – wylicza EASA.
W ostatnich latach ataki na samoloty pasażerskie były związane były z Rosją i Ukrainą. W październiku 2001 r. ukraińskie siły zbrojne omyłkowo zestrzeliły podczas ćwiczeń na Krymie samolot Tu-154M linii Sibir Airlines na trasie z Tel Awiwu w Izraelu do Nowosybirska w Rosji. Choć początkowo strona ukraińska nie przyznawała się do winy, to ostatecznie wzięła odpowiedzialność za śmierć 78 osób na pokładzie.
Najgłośniejsza katastrofa miała miejsce 17 lipca 2014 r., kiedy prorosyjscy separatyści w Donbasie zestrzelili Boeinga 777, należącego do Malaysia Airlines i lecącego z Amsterdamu do Kuala Lumpur. Na pokładzie było 298 osób, w tym 193 obywateli Holandii; wszyscy zginęli.
Po katastrofie linie lotnicze zaczęły unikać lotów nad wschodnią Ukrainą; po rosyjskiej inwazji na ten kraj w 2022 r. państwo zamknęło przestrzeń powietrzną dla lotów cywilnych. W trzy lata po tragedii Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO) po raz pierwszy wydała wytyczne dla oceny ryzyka podróży nad strefami konfliktu.
Zobacz także:
Jest pozew przeciwko Rosji za zestrzelenie samolotu MH17 w 2014 roku nad wschodnią Ukrainą
W styczniu 2020 r. irańskie wojsko zestrzeliło przez pomyłkę samolot Ukraine International Airlines, który z 176 osobami na pokładzie leciał z Teheranu do Kijowa. Wypadek miał miejsce niedługo po tym, jak Iran zaatakował amerykańskie bazy wojskowe w Iraku w odpowiedzi na zabicie przez USA gen. Kasema Sulejmaniego, jednego z najbardziej wpływowych dowódców irańskich.
„Społeczność międzynarodowa musi ustanowić jasne, wyraźne i jednoznaczne standardy dotyczące tego, kiedy państwa powinny zamknąć przestrzeń powietrzną podlegającą ich jurysdykcji” – oceniła w rocznicę tego ataku ekspertka ONZ ds. praw człowieka Agnes Callamard.
Dodała, że w sytuacji napięć militarnych, nawet jeśli nie są one uznawane za konflikty zbrojne, najlepszym sposobem zapobiegania atakom na loty cywilne jest po prostu zamknięcie przestrzeni powietrznej.
Jeśli państwa nie działają odpowiedzialnie, aby zamknąć przestrzeń powietrzną podlegającą ich jurysdykcji lub ograniczyć loty, wówczas obowiązkiem innych państw i linii lotniczych jest podjęcie natychmiastowych działań w celu ograniczenia przewoźnikom lotów nad strefą konfliktu lub w jej pobliżu – wezwała ekspertka, która obecnie stoi na czele Amnesty International.
